Hygiënisch bekabelen vraagt meer bewustwording

In dit blog leggen wij uit wat het belang van hygiënisch bekabelen voor de eindgebruiker, machinebouwer of engineer in de voedingsmiddelenindustrie is. Want hygiënisch bekabelen vraagt om meer bewustwording.

In ons vorige blog over wet- en regelgeving hebben wij de belangrijkste wetgeving voor voedselveiligheid behandeld. Zoals gezegd, is er geen specifieke wetgeving voor hygiënisch bekabelen. Toch kunnen bekabeling en componenten (kabelwartels, connectoren, beschermslangen) wel degelijk invloed hebben op de voedselveiligheid en daarmee op de gezondheid van consumenten.”

Voedselveiligheid, een thema dat hoog op de agenda staat

“Op het gebied van voedselveiligheid is er de laatste jaren veel veranderd en wet- en regelgeving zijn aangescherpt, kortom: dit thema is nadrukkelijker op de agenda komen te staan bij voedselproducerende bedrijven, machinebouwers en engineers. Dit komt onder andere door de recente recalls vanwege de vele besmettingen in de voedingsindustrie. Erg actueel gezien alle berichten die hierover in de media zijn verschenen.”

Hygiënisch ontwerpen is de standaard

“Hygienic Design is inmiddels geen nieuw begrip meer en ook de vrijblijvendheid is ervan af. Het ontstaan van het hygiënisch ontwerpen van componenten en apparatuur bij voedselproducerende bedrijven gaat zelfs al enkele decennia terug. Inmiddels is het voor de hele voedselketen duidelijk dat geringe verontreinigingen de kwaliteit van producten al kunnen aantasten en gevaarlijk zijn voor de gezondheid. Daarom worden er aan het ontwerp- en het productieproces van installaties steeds hogere veiligheidseisen gesteld.”

De maatstaf voor Hygienic Design zijn de richtlijnen van de European Hygienic Engineering & Design Group (EHEDG). Zo heeft EHEDG onder andere een aantal documenten op het gebied van hygienic design gepubliceerd:
• Doc. 8 Criteria hygiënisch ontwerpen procesapparatuur
• Doc. 10 Hygienic Design (HD) food of closed equipment – liquid
• Doc 13. Hygienic Design (HD) of open processing
• Doc. 22 Hygienic Design (HD) of dry food

Ook HDN is een kennispartner op het gebied van hygienic design.

Hygiënisch ontwerpen in de praktijk

Aan hygiënisch ontwerpen zitten allerlei haken en ogen en is daardoor best complex. Dat vertelde ook Wouter Burggraaf na afloop van het webinar dat Hemmink begin 2021 samen met hem organiseerde. Wouter: “Het hygiënisch ontwerp in een fabriek is complex omdat er op veel details gelet moet worden. Het kan makkelijk gebeuren dat een bepaald detail over het hoofd wordt gezien omdat er te weinig specifieke kennis hierover aanwezig is”. Lees hier het hele interview met Wouter Burggraaf.

Onderstaand praktijkvoorbeeld van een sterk vervuilde installatie voldoet zeker niet aan hygienic design. Alle componenten van een productieproces moeten goed en regelmatig gereinigd worden. Een hygiënisch ontwerp waarbij je de juiste materialen hebt die bestand zijn tegen reinigen en die goed gereinigd kunnen worden, is dan van belang. (foto’s: Wagner / Kronenbrot)

Hygiënisch bekabelen, een grijs gebied

De eisen voor hygiënisch bekabelen zijn niet duidelijk omschreven in een norm, gedetailleerde Europese wetgeving ontbreekt. Dat betekent een grijs gebied en dat geeft ruimte tot verschillen in interpretatie.

SafeFoodFactory heeft daarom in 2015 de praktijkrichtlijn ‘Hygiënische bekabeling’ opgesteld. Aanleiding was dat EN-normen en andere richtlijnen niet altijd rekening houden met de hygiënische aspecten van bekabeling. In deze richtlijn lees je welke bekabelingssystemen geschikt zijn voor de voedingsmiddelenindustrie en goed te reinigen zijn. Deze praktijkrichtlijn is tot stand gekomen door de huidige EHEDG richtlijnen te beoordelen op toepasbaarheid, functionaliteit, reinigbaarheid en voedselveiligheid. (bron: SafeFoodFactory).

Hygiënisch bekabelen en de Hygiëneverordening EC852/2004

In moeilijk te reinigen bekabeling en slangen gaan micro-organismen zich in hoekjes, gaten en rillen nestelen. Dit vergroot het risico op besmetting. Bekabeling komt in de meeste gevallen niet direct in aanraking met voeding, maar valt toch onder de EU- hygiëneverordening EC852/2004.

SafeFoodFactory zegt dit erover:
“Naar elke machine loopt bekabeling voor elektrische en/of pneumatische energievoorziening, maar ook voor het opvangen en/of uitsturen van elektromagnetische signalen. Hoewel deze bekabeling niet in direct contact komt met het levensmiddel, valt deze onder dezelfde regelgeving, tenzij de exploitant uitdrukkelijk kan aantonen dat de huidige gekozen oplossing voldoet.
Kabels kun je het beste vermijden, maar dit is niet altijd mogelijk. Als ze toch aanwezig zijn in de voorbereidingsruimte, zijn er twee hygiënische bekabelingsmethoden: minimaliseer het aantal kabels (door kabels te combineren in een volledig afgesloten kabelbeschermslang, ook wel conduit genoemd) of pas een volledig reinigbaar systeem toe.”

Contactgebieden en zone-indeling: voor iedere zone andere hygiëne-eisen

In hoeverre bekabeling een risico is, is afhankelijk van de plaats (zone) in de fabriek. Voedselproducerende bedrijven hebben hun ruimtes waar voedsel geproduceerd wordt, in veel gevallen onderverdeeld in (productie)zones. Dit noemen we zonering. Voor elke zone gelden andere hygiëne-eisen. Conform de richtlijn EN 1672-2 kunnen machines zich in 3 zones bevinden. Voor elke zone gelden verschillende hygiëne-eisen:

• Food zone of productcontactoppervlak (high care):
  In deze zone kunnen voedingsmiddelen in contact komen met delen van de installatie en vervolgens opnieuw in het verwerkingsproces terechtkomen. Daarom zijn de hygiëne-eisen hier erg hoog en mogen de gebruikte componenten de vorming van potentiële bacteriehaarden niet in de hand werken.

• Splash-zone of spatoppervlak (medium care)
  Omdat componenten in de spatzone in contact kunnen komen met voedingsmiddelen, ligt de focus hier op eenvoudige, hygiënische reiniging van de installatie. Deze producten moeten wel bestand zijn tegen corrosie en desinfectiemiddelen. Om onnodig hechten van voedingsmiddelen te voorkomen, moeten de componenten worden beschermd of een glad oppervlak hebben. Het doel is om alle productiefases goed te kunnen reinigen zodat er zich hier geen bacterienesten kunnen vormen.

• Non-food zone of niet-productcontactoppervlak (basic care)
  De producten zijn hier doorgaans al verpakt en de voedingsmiddelen komen niet meer in contact met de installatieonderdelen. De eisen zijn daarom vergelijkbaar met die van de standaard industriële omgeving.

In de praktijk zie je steeds vaker dat machines met alle bijbehorende componenten buiten de food zone geplaatst worden. Ook komt het voor dat niet-reinigbare zones hermetisch worden afgesloten met bijvoorbeeld een RVS kast waar geen vloeistoffen, smeermiddelen of insecten kunnen binnendringen. Kabels, wartels en connectoren hoeven zo niet aan de strenge hygiëne-eisen te voldoen. Minimaliseer waar mogelijk het aantal kabels en zorg voor een goed hygiënisch ontwerp en dus een goed te reinigen systeem.

Risico-analyse om juist besluit te nemen

Daarnaast is het van belang om een risico-analyse uit te voeren en te achterhalen waar het voedingsmiddel zich bevindt, waar de restanten van voedingsmiddel blijven en wat en hoe er schoongemaakt wordt. Gevaren kunnen microbiologisch (resten van voeding), chemisch (bijvoorbeeld desinfectiemiddelen die in aanraking met voedsel komen) of fysisch (stukje kabel komt in voeding terecht) zijn. Op basis daarvan kan dan een juiste keuze voor hygiënisch kabelmanagement gemaakt worden.

Hygiënisch bekabelen vraagt meer bewustwording

Hygiënisch bekabelen is een thema dat goed bekend is bij alle partijen in de voedingsmiddelenindustrie. Dit thema vraagt alleen wel om meer bewustwording. Wat zijn de risico’s als machinebouwers geen rekening houden met hygiënisch bekabelen? Welke micro-organismen krijgen dan een kans om te groeien, welke risico’s voor de voedselveiligheid levert dit op en wat betekent dit voor een bedrijf als een batch met producten teruggehaald moet worden of er zelfs een recall uitgezet moet worden?