Slimme signalering voorkomt dat brand in de meterkast escaleert

In de meeste woningen bevindt de meterkast zich in de gang of hal en is dan onderdeel van de vluchtroute. Die meterkast kent een groot potentieel brandrisico en kan bij brand het vluchten ernstig belemmeren. Bovendien is een woning na een meterkastbrand meestal tijdelijk niet bewoonbaar. Daarom moet je die brandrisico’s beperken en de vluchtveiligheid optimaliseren. Maar hoe?

‘Familie De Vries heeft recentelijk zonnepanelen laten installeren met een omvormer in de meterkast. Op een zaterdagochtend wordt de vader rond 06:00 uur wakker van het alarm van de rookmelder in de hal. Hij ziet rook uit de kier onder de meterkast en belt 1-1-2. Tien minuten later begint de brandweer de smeulende brand te bestrijden. Er is rookschade en de groepenkast moet vervangen worden, maar het gezin is ongedeerd.’ *

Woningbranden

De kans is groot dat je een dergelijk bericht onder ogen krijgt. Tijdens de coronacrisis lieten veel mensen hun woning renoveren en verduurzamen. Sindsdien is het aantal geregistreerde woningbranden fors gestegen. Volgens het Geïntegreerd Meldkamer Systeem (GMS) van de brandweer nam het aantal woningbranden tussen 2019 en 2024 landelijk toe met 27%. Van de in 2024 geregistreerde 7.439 woningbranden begonnen naar schatting ongeveer 4 branden per dag in de meterkast. Dat zijn verontrustende cijfers.

Multifunctionele meterkast

In bovenstaand geval was de brand ontstaan door een installatietechnische fout. Maar ook al is de elektrische installatie volgens de normen en regels aangelegd of gewijzigd, dan nog kan er een meterkastbrand ontstaan. Dat komt doordat meterkasten in de afgelopen 25 jaar steeds multifunctioneler zijn geworden.

Energieknooppunt

De meterkast is niet meer alleen een technische ruimte voor de groepenkast. Steeds vaker vind je hier ook andere elektrische voorzieningen, bijvoorbeeld voor duurzame systemen als zonnepanelen, laadpalen, thuisaccu’s en warmtepompen. Ook worden er apparaten opgeladen, zoals accu’s van e-bikes, gereedschap en stofzuigers, en vind je er een internetaansluiting met modem of router. Daarnaast is de meterkast vaak een opslagruimte voor huishoudelijke spullen. De meterkast is het energieknooppunt van de woning geworden waar stroom binnenkomt en wordt teruggeleverd.

Ondeugdelijke installaties

Die toegenomen stroombelasting vergt installatietechnische aanpassingen, die echter lang niet altijd veilig of vakkundig worden uitgevoerd. Installateurs en andere vakspecialisten constateren regelmatig onveilige situaties in meterkasten als gevolg van een ondeugdelijke installatie. Volgens hen lopen wet- en regelgeving achter op de snelle technische ontwikkelingen. Ze maken zich zorgen over het ontbreken van verplichte keuringen of kwaliteitseisen voor de installatie van elektrische systemen in woningen. In tegenstelling tot cv-ketels, waarvoor wél keuringseisen gelden, mag vrijwel iedereen aanpassingen doen aan de groepenkast.

Een bijkomend risico is dat veel consumenten kiezen voor goedkopere, niet-erkende installateurs. Doordat de woningeigenaar verantwoordelijk is voor de installatie, ontbreekt vaak toezicht op kwaliteit en veiligheid.

Nieuwbouw versus bestaande bouw

De meterkast heeft bovendien een extra verhoogd brandrisico doordat – volgens onderzoek – de installatie van duurzame elektrische apparatuur nogal eens tekortkomingen vertoont. Dit geldt met name voor bestaande woningen. De verschillen met nieuwbouw komen enerzijds voort uit de regelgeving, waarbij voor nieuwbouw strengere eisen gelden dan voor bestaande bouw, maar zijn anderzijds ook een gevolg van de vakbekwaamheid van de installateur. Voor nieuwbouw zal in het algemeen gebruik worden gemaakt van erkende installateurs. Bij bestaande woningen is de eigenaar vrij in zijn keuze van installateur. Daarbij kan hij zich laten leiden door bijvoorbeeld kosten en de installatie laten uitvoeren door een niet-erkende partijen.

Brandrisico’s

De combinatie van elektrische componenten, gevoelige apparatuur en opslag van brandbare materialen in zo’n kleine ruimte vergroot het risico op brand. Vooral wanneer apparaten langdurig aangesloten blijven op het stroomnet en een hoge temperatuur bereiken, er weinig ventilatie is en stof en vocht zich ophopen.

Stof bestaat vaak uit brandbare materialen en heeft een groot oppervlak ten opzichte van het volume, waardoor het snel kan ontbranden. Door slechte ventilatie blijft warmte langer hangen en verzamelt stof zich sneller.

Vocht kan zich ophopen door condensatie en gebrek aan ventilatie. Daardoor kunnen elektrische contacten corroderen en kan er kortsluiting ontstaan.

Al deze risicofactoren samen maken menige meterkast tot een risicoruimte die extra aandacht vraagt voor brandveiligheid.

Vluchtgevaar

Een meterkastbrand is bovendien gevaarlijker dan veel andere woningbranden. De meterkast bevindt zich namelijk vrijwel altijd bij de voordeur of entree en dus doorgaans op de primaire vluchtroute bij brand. Wanneer rook of vuur de hal vult, wordt het voor bewoners – vooral ’s nachts – moeilijk of onmogelijk om via deze route veilig te vluchten. Een nabij trapgat of hal kan bovendien als schoorsteen functioneren en de rook razendsnel verspreiden en andere vluchtroutes blokkeren.

Detectie van smeulbranden met rookmelders

Wanneer de meterkast technisch volgens de normen en regels is aangelegd en functioneert, kun je het risico op een meterkastbrand toch nog verder beperken door bijvoorbeeld een optische rookmelder te plaatsen.

Voor optimale veiligheid is het aan te raden zo’n rookmelder te plaatsen in de buurt van de meterkast. Rookmelders reageren snel op smeulbranden en bieden daardoor de beste kans op vroege detectie. Kies bij voorkeur een optische rookmelder met een hoge gevoeligheid zoals de Ei3016 (voor nieuwbouwwoningen) of de Ei650i (voor bestaande bouw).

Koppelen van rookmelders

Beide melders detecteren zelfs de kleinste (smeul)brand. Ze hebben een lithium-ion (back-up) batterij die een levensduur van 10 jaar heeft. De automatische stofcompensatie beperkt de kans op valse meldingen. De Ei3016 is standaard bedraad koppelbaar met andere 230V gevoede melders in de woning om de brand- en vluchtveiligheid te verbeteren. Voor draadloos koppelen is er de Ei3016RF respectievelijk de Ei650iRF.

Rookmelder buiten de meterkast

Zorg dat de rookmelder op voldoende afstand van eventuele ventilatieopeningen hangt en niet direct boven elektrische apparatuur, om ongewenste meldingen te voorkomen. Koppel de rookmelder met andere melders in huis (bedraad of draadloos) om de veiligheid nog verder te vergroten. Zodra er rook wordt gedetecteerd bij de meterkast gaat bijvoorbeeld ook de melder op de slaapverdieping meteen af.

Géén rookmelder in de meterkast

Plaats de rookmelder nooit in de meterkast zelf want een rookmelder is niet bedoeld voor kleine technische ruimten. In de meterkast is de rookmelder niet effectief vanwege de beperkte luchtcirculatie, waardoor de rook de melder te laat bereikt. Daarnaast verhogen stofophoping en insecten in de meterkast de kans op valse meldingen. Ook is er meer kans op beschadiging door opgeslagen spullen.

Rookmelders: eisen en plichten

Er bestaan eisen ten aanzien van het toepassen van rookmelders in woningen en woongebouwen. Deze eisen staan in NEN2555. De nieuwste versie, NEN2555:2023, is dé norm voor het correct projecteren, installeren, testen en onderhouden van rookmelders.

In veel woningen hangt tegenwoordig al een rookmelder in de hal bij de meterkast (begane grond) en op de overloop (verdieping). Vooral sinds het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl) en de rookmelderverplichting van 1 juli 2022 tenminste één rookmelder op elke woningverdieping met een verblijfsruimte verplicht stellen. Wanneer de meterkast zich in de gang bevindt, dan is een rookmelder verplicht in de gang, vanwege de vluchtroute-eis. De aanwezigheid van de meterkast verhoogt het brandrisico, maar is niet de wettelijke reden voor de melder.

In woningen die vanaf 2003 zijn gebouwd, ben je wettelijk verplicht om een rookmelder met back-up batterij op het lichtnet aan te sluiten. Voor woningen gebouwd vóór 2003 is de keuze vrij.

Praktische vragen met betrekking tot het plaatsen, koppelen en onderhouden van rookmelders worden kort en helder beantwoord in dit artikel.

Detectie van vlambranden met hittemelders

De meeste branden in een meterkast zijn smeulbranden, ontstaan door oververhitting, kortsluiting, loszittende contacten of overbelasting. In sommige gevallen is een vlambrand of steekvlam de oorzaak van brand in een meterkast. Bijvoorbeeld door kortsluiting, doorslaande contacten of ontbranding van opgehoopt, brandbaar materiaal. Die brand of vlam zal een rookmelder niet meteen detecteren. Om extra veiligheid te bieden, kun je daarvoor een hittemelder ín de meterkast plaatsen.

Hittemelder in de meterkast

Hittemelders zijn uitermate geschikt voor ruimten met stoom of stof (want een rookmelder geeft dan vals alarm) en op plekken waar een steekvlam (zonder veel rook) kan ontstaan, zoals bij elektrische apparatuur.

Een hittemelder in de meterkast wordt aanbevolen als de meterkast vol elektrische apparatuur zit (PV-omvormer, laadpunt, wifi, domotica, enz.) en als je vroegtijdig een waarschuwing wilt voor een beginnende technische brand. Plaats de hittemelder tegen het plafond in de meterkast.

Kies bij voorkeur voor een hittemelder met een hoge gevoeligheid, zoals de Ei3014 (met netvoeding en back-up batterij). Deze hittemelder werkt op netvoeding en heeft een ingebouwde lithium-ion back-up batterij. Een andere keuze is de Ei630i met ingebouwde lithium-ion batterij. Beide zijn via een optionele RF-module draadloos koppelbaar.

Ondersteuning bij melderkeuze

Neem je vluchtveiligheid serieus of wil je je zorgplicht zorgvuldig nakomen, maar wens je advies voor jouw specifieke situatie of project? Wil je zorgeloos installeren met een NEN2555-proof projectie? Neem dan contact op met een van de adviseurs van het projectbureau van Hemmink. Die helpt je dan met een projectie op maat die voldoet aan alle normen en regelgeving. Veiligheid is een keuze. Die keuze is aan jou

Verhuurders en huurders

Verhuurders en huurders hebben beide plichten ten aanzien van brandveiligheid. De verhuurder moet zorgen voor een veilige en goed werkende installatie. De huurder moet zorgen voor een veilig gebruik en is verantwoordelijk voor het melden van gebreken aan de meterkast of elektrische installaties aan de verhuurder. Het is verstandig dat beide partijen hierover afspraken maken.